Polacy w Brandenburgii stanowią najliczniejszą grupę imigrantów w tym rejonie i drugą (po tureckiej) w Berlinie. Czy bez nich niemiecka gospodarka przestałaby istnieć? Wątpliwe. Ale wycofanie polskiej siły roboczej z Niemiec z pewnością wstrząsnęłoby sytuacją naszych zachodnich sąsiadów. Społeczeństwo niemieckie przede wszystkim nie zdołałoby wypełnić tylu stanowisk zajmowanych przez obcokrajowców. Mowa tu nie tylko o pracownikach fizycznych. W nagrodzonym reportażu Bez Polaków ani rusz poznajemy szeroki przekrój Polaków z różnych grup zawodowych. Wśród nich: mechanik, pokojówka, chórzysta Deutsche Oper Berlin, a nawet Polka, która uczy niemieckie dzieci ich ojczystego języka. Autorki pokazują polsko-niemiecką symbiozę, podkreślając, że to nie jest zależność jednokierunkowa.

“To świetnie nakręcony, imponujący materiał - mówił  o zwycięskiej pracy w laudacji Tobias Dürr - obie autorki, zwłaszcza teraz, w tych trudnych czasach, dziękują tym filmem wszystkim Polakom, dzięki którym nasza gospodarka może dalej działać”.

Decyzja jury nie należała do łatwych. Wszystkie prace nominowane w tym roku do Polsko-Niemieckiej Nagrody Dziennikarskiej im. Tadeusza Mazowieckiego w kategorii “Dziennikarstwo na pograniczu” dotykają ważnych aspektów życia mieszkańców strefy przygranicznej, nie tylko polsko-niemieckiej.

W miejscu, w którym rzeka Lubota wpada do Nysy Łużyckiej, spotykają się granice trzech państw: Polski, Niemiec i Czech. To symboliczny punkt na mapie Europy, z którego transmitowany jest program specjalny stacji MDR z okazji 15-lecia rozszerzenia Unii Europejskiej: Dobre sąsiedztwo. Co dalej po 15 latach od rozszerzenia UE?

Na styku tych trzech granic Tino Böttcher i Roman Nuck, autorzy programu, poszukują odpowiedzi na pytanie, jaki jest bilans ostatnich piętnastu lat współpracy i co zmieniło się w Polsce, Czechach i Niemczech. Rozmawiają z lokalnymi rodzinami i pracownikami, by zrozumieć, jak członkostwo w Unii Europejskiej wpłynęło na ich życie.

Program jest podróżą przez różne doświadczenia i perspektywy Unii Europejskiej, zarówno edukacyjne, ekonomiczne jak i społeczne. Jest to historia ostatnich piętnastu lat Unii Europejskiej opowiedziana z perspektywy mieszkańców pogranicza.

Na pograniczu mieszka również bohaterka kolejnego nominowanego do nagrody reportażu zatytułowanego Gdzie jest kolczyk Karin Wolf? autorstwa Cezarego Galeka.

W zawód tłumacza wkroczyła nieszczęśliwym przypadkiem. Długi pobyt w szpitalu i nuda skazały Karin Wolf na szczegółową lekturę  jedynej książki, którą zdążyła ze sobą zabrać: podręcznik do nauki języka polskiego. Po wyjściu ze szpitala Wolf przetłumaczyła pierwszy tekst  z polskiego na niemiecki.

Cezary Galek z Radia Zachód podejmuje wyzwanie: przedstawić w reportażu tłumaczkę – osobę, która stoi w cieniu pisarzy i twórców literackich. Z pozoru bezbarwny obraz przemienia się w niezwykle intrygujący portret jednej z najciekawszych postaci polsko-niemieckiego pogranicza.

Kolejna nominowana, Agata Grzelińska z Gazety Wrocławskiej, stawia pytanie: czy może istnieć kraina, której mieszkańcy żyją ponad podziałami narodowościowymi? W swoim artykule artykule Jest takie miejsce, w którym stereotypy idą na przemiał zabiera nas w podróż do miejsca, w którym język niemiecki miesza się z polskim, stereotypy tracą datę ważności a „Niemiec z polską flagą w dłoni cieszy się ze zwycięstwa w biegu ku czci niepodległości Polski”, jak pisze.

Bohaterami tekstu Grzelińskiej jest trójka Polaków: dwoje studentów Europejskiego Uniwersytetu Viadriny we Frankfurcie i profesor Collegium Polonicum w Słubicach. Autorka rozmawia z nimi o tym, co skłoniło ich do zamieszkania na pograniczu niemiecko-polskim, jak wygląda ich życie i czym różni się od codzienności w głębi kraju.

Dziennikarka, poszukując odpowiedzi na pytanie o źródło unikalnego charakteru pogranicza, odnajduje niepowtarzalną mieszankę kulturową regionu, w którym wszyscy czują się jak w domu.

Piąta praca wytypowana w konkursie to reportaż Nancy Waldmann i Peggy Lhose Wanda, która wreszcie chciała zarabiać pieniądze.

Autorki przedstawiają w nim bazar w Słubicach. Wydawałoby się – margines na mapie miasta. Jedni widzą w nim miejsce, w którym kwitnie życie towarzyskie, inni – okazję do tego, aby kupić tanio, a sprzedać drożej. Targowisko zdaje się być lustrem odbijającym wiele zjawisk, jakie mają miejsce w życiu społecznym, gospodarczym i politycznym mieszkańców ziem po obu stronach Odry. Autorki rysują wielowarstwowy obraz pogranicza po wprowadzeniu marki niemieckiej. Przeprowadzając czytelnika przez losy bohaterki, pani Wandy, ukazują kulisy relacji polsko-niemieckiej, z kontekstem turecko-bułgarskich imigrantów w tle.

Ostatnia z nominacji to artykuł Aleksandry Pietruszewskiej pod tytułem Z płaczącymi po tobie będziemy płakać. Fundacja Judaica pamięta o ofiarach nazizmu.

Niedaleko Filharmonii Zielonogórskiej znajduje się kamień. Wyjątkowy. Wyryte na nim słowa są świadectwem minionych wydarzeń: informują nas, iż stała tu niegdyś synagoga. Została zniszczona podczas nocy kryształowej, pogromu Żydów dokonanego przez Nazistów z dziewiątego na dziesiątego listopada 1938 roku.

Obchody tych tragicznych wydarzeń Aleksandra Pietruszewska relacjonuje w 81. rocznicę Nocy Kryształowej. Fundacja Judaica zorganizowała pod owym kamiennym obeliskiem w Zielonej Górze  uroczystość upamiętniającą zniszczenie synagogi. „Nie czuję się temu winna, ale czuję się odpowiedzialna” - mówi autorce Hannelore Stern z Radia Brandenburg.

Uczczenie pamięci ofiar ma wymiar nie tylko symboliczny. Członkowie Fundacji Judaica, którzy rozmawiają z dziennikarką, dbają o lokalny cmentarz żydowski. Jeden z nich mówi jej o tym, jak trudne jest to zadanie. Relacja Aleksandry Pietraszewskiej to nie tylko opowieść o pewnym wydarzeniu, ale przede wszystkim świadectwo minionych dziejów i wciąż żywej pamięci o nich.

Polsko-Niemiecka Nagroda Dziennikarska, której patronem od 2013 roku jest Tadeusz Mazowiecki, przyznana została w tym roku po raz 23.

Kategoria “Dziennikarstwo na pograniczu” jest spośród wszystkich najmłodsza. Istnieje od 2014 roku. Honoruje pracę dziennikarzy z sześciu regionów przygranicznych, którzy poruszają tematykę integracji, przemian społeczno-ekonomicznych oraz problemów codziennego życia na styku granic. Nagroda ma na celu wsparcie integracji polsko-niemieckiej i pielęgnację sąsiedzkich relacji.

Zofia Kajca, Ignacy Klimont